Այրվածքներ. մշակում և բուժում

I աստիճան

Այրվածքն ազդում է մաշկի մակերեսային շերտի վրա: Վնասվածքն ուղեկցվում է կարմրությամբ, աննշան այտուցվածությամբ, ուժեղ կամ չափավոր ցավերով, ջերմաստիճանի տեղային բարձրացմամբ: Քայլելիս կարող է նաև առաջանալ անհանգստություն (դիսկոմֆորտ): Օրինակ՝ եթե վնասվել են ձեր ձեռքերը կամ մատները, ապա ցավը սաստկանում է վերջիններս շարժելիս կամ այրված շրջանին դիպչելիս: Առաջին աստիճանի այրվածքները սովորական բուժման արդյունքում անհետք անցնում են  մեծահասակների մոտ 2-3 օրվա ընթացքում, իսկ երեխաների մոտ` 3-5 օրերի ընթացքում:

II աստիճան

Վնասվում են մաշկի ամենախոր շերտերը, առաջանում են հեղուկով լցված բշտիկներ:
Դրանց շուրջն առաջանում է բորբոքում, իսկ  բշտիկները հեռացնելիս դրանց տեղը կարող են առաջանալ տարբեր հատվածի թաց վերքեր: Այրվածքի երկրորդ աստիճանի վնասվածքներն ուղեկցվում են այտուցով և կարմրությամբ: Նման այրվածքի դեպքում մարդը զգում է այրող ցավ: Որոշ ժամանակ այն կարող է խանգարել քնելուն և նորմալ կենսակերպ վարելուն: Ապաքինումից հետո բշտիկի  թաղանթը պոկվում է, իսկ վերքի տեղում առաջանում է կեղև:

III Ա աստիճան

Մաշկը վնասված է շատ խորը, այրվածքի տեղում առաջանում է այսպես կոչված կեղև՝ պինդ գորշ շականակագույն կեղև: Ցավի զգացողությունները նախքան առաջացումը սուր են, քանի որ վնասվածքը ազդում է  նյարդային վերջույթներով մաշկի շերտերի վրա: Զգայունությունը նվազեցված է, վերականգնումը (ռեգեներացիա) ընթանում է շատ դանդաղ, հաճախ պահանջվում է մաշկի տրանսպլանտացիա: Մեծանում է այրվածքային հիվանդության զարգացման ռիսկը

III Բ աստիճան

Անխուսափելի վնասվածքներն ազդում են ոչ միայն մաշկի, այլ նաև ենթամաշկային բջջանքի վրա

IV աստիճան

Չափազանց ծանր աստիճանի այրվածք` մաշկի  և ենթադիր հյուսվածքի խանձմամբ, որը վնասում է մկաններն ու ոսկորները:

Այրվածքի աստիճանը չի կարող լինել միակ ցուցանիշը առաջին բուժօգնություն ցուցաբերելիս և հետագա գործողություններ պլանավորելիս: Օրինակ՝ առաջին հայացքից I աստիճանի թեթև վնասվածքների հետևանքով ախտահարման մեծ տարածքի դեպքում կարող է առաջանալ այրվածքային հիվանդություն, որի բուժումը ինքնուրույն հնարավոր չէ իրականացնել: Այս վիճակը պայմանավորված է ներքին օրգանների և օրգանիզմի ողջ համակարգի աշխատանքի խախտմամբ: Ուժեղ և տարածուն այրվածքների դեպքում բուժումը և խնամքը պետք է իրականացվեն միայն բժշկական հսկողության ներքո:

Առաջին օգնություն այրվածքի դեպքում 

Ուսումնասիրենք առաջին օգնության կանոնները թեթև կենցաղային այրվածքների դեպքում :

Փոքր հատվածի I աստիճանի ջերմային այրվածք՝ մատի, դաստակի և այլնի այրվածք

• Անմիջապես դադարեցրեք բարձր ջերմաստիճանի ազդեցությունը
• Եռացած ջրի, գոլորշիի կամ տաք առարկայի  հետևանքով առաջացած այրվածքի դեպքում լվացեք մաշկի վնասված հատվածը՝ ցավը մեղմացնելու նպատակով:
• Քսեք համակցված դեղամիջոց (ախտահանիչ և վերքերը լավացնող

II աստիճանի ջերմային այրվածք

• Դադարեցրեք բարձր ջերմաստիճանի ազդեցությունը:
• Քսեք համակցված դեղամիջոց (ախտահանիչ և վերքերը լավացնող):
• Դրեք ստերիլ վիրակապ: Այն պետք է ամեն օր փոխվի՝ վարակը կանխելու նպատակով:

Քացախի էսենցիայի հետևանքով մաշկի այրվածք

• Լվացեք վերքը մաքուր հոսող ջրի տակ:
• Քացախի էսենցիայի ազդեցությունը չեզոքացնելու համար քսեք սոդայի լուծույթ, օճառ կամ մոխիր: Դրանք բոլոր հիմքեր են, հակաթույն (անտիդոտ) թթուի համար:
• Օգտագործեք վերքը լավացնող և ցավազրկող ազդեցությամբ միջոցներ բաց մեթոդով կամ ստերիլ վիրակապի տակ:

Եթե քացախի հետևանքով առաջացած այրվածքը ազդել է աչքերի վրա, կանչեք շտապօգնություն: Տվյալ դեպքում չի թույլատրվում ինքնուրույն օգտագործել «չեզոք միջոցները»:

Յոդի հետևանքով առաջացած այրվածք

• Հոսող սառը ջրի տակ լվանալ այն մաշկի հատվածը, որի վրա թափել է յոդ
• Որպես «չեզոք միջոց» օգտագործեք ատամի մածուկը, մանրացված կավիճ, ատամի փոշի, շաքարով կամ օճառով լուծույթ
• Անհրաժեշտության դեպքում օգտագործեք վերքը լավացնող դեղամիջոցներ

Յոդի հետևանքով առաջացած այրվածքների բուժումը կարելի է իրականացնել տան պայմաններում, քանի որ վնասվածքները շատ հաճախ վերաբերվում են այրվածքների առաջին աստիճանին: Սակայն, եթե նկատեք ալերգիայի նշաններ կամ վնասվածքը տարածվել է մեծ հատվածի վրա, ապա հարկավոր է դիմել բժշկի:

Էլեկտրական հոսանքի արդյունքում առաջացած թեթև այրվածք (I աստիճան)

• Դադարեցրեք էլեկտրականության ազդեցությունը: Տուժածին օգնություն ցուցաբերող անձը պետք է գտնվի ապահով վայրում:
• Մշակեք մաշկը հակասեպտիկով:
• Քսեք վերքը լավացնող կրեմ (քսուք):

Նույնիսկ եթե այրվածքը մաշկի վրա առաջացրել է փոքրիկ հետք, ապա անհրաժեշտ է անպայման դիմել բժշկի: Եթե վնասվածքը տեղի է ունեցել հոսանքի բարձր լարման հետևանքով  և առաջացած վնասվածքները տարածուն և խորն են, ապա անհրաժեշտ է դիմել անհետաձգելի բուժօգնության համար:

Բլդրղանի (հերակլախոտ, բորշեվիկ) հետևանքով առաջացած այրվածք⁵

• Շորով թրջել այն հատվածը, որի վրա թափվել է բույսի հյութը՝ չտարածելով հյութը մաշկի վրա
• Հեռու պահեք վնասված հատվածը արևից, հնարավորության դեպքում տեղափոխվեք փակ տարածություն
• Լվացեք օճառի և սոդայի լուծույթով 
• Մշակեք հակասեպտիկով
• Օգտագործեք վերքը լավացնող դեղամիջոց

Հետագայում բլդրղանի (բորշեվիկ) հետևանքով առաջացած վերքի ապաքինման համար կարող է անհրաժեշտ լինել հատուկ միջոցներով բուժում և ալերգոլոգի հսկողություն:

Մեդուզայի հետևանքով առաջացած այրվածք⁶

• Անմիջապես դուրս եկեք ծովից
• Եթե մեդուզան կամ նրա մասնիկները մնացել են մարմնի վրա, ապա անհրաժեշտ է դրանք հեռացնել մաշկից՝ ձեռքերը պաշտպանելով ձեռնոցներով կամ սրբիչով:
• Լվացեք այրվածքի հատվածը հակասեպտիկ միջոցով: Կարելի է օգտագործել ալկոհոլ պարունակող լուծույթներ:
• Հնարավորության դեպքում կատարեք լվացումներ սոդայի լուծույթում խոնավացված բամբակյա տամպոնով
• Բշտիկներ առաջանալու դեպքում, դրեք մաքուր թաց վիրակապ և գնացեք բուժհաստատություն:

Մեդուզայի հետևանքով առաջացած այրվածքի դեմ քսուքը պետք է նշանակվի միայն բժշկի կողմից: Նույնիսկ եթե վնասվածքը թեթև է, կարող է պահանջվել մեդուզայի հետևանքով առաջացած այրվածքի հատուկ բուժում՝ բարդություններից խուսափելու նպատակով:

Եթե ցանկացած տեսակի այրվածքը վնասել է մաշկի, լորձաթաղանթի, աչքերի և շնչառական ուղիների մեծ հատվածը, ինչպես նաև եթե վնասվածքը ծանր աստիճանի է կամ եթե վնասվել է երեխան, ապա անհրաժեշտ է դիմել հրատապ բուժօգնության համար:

Ինչ խորհուրդ չի տրվում անել այրվածքի դեպքում:

• Բշտիկով այրվածքի բուժման դեպքում, օրինակ, մատի կամ դաստակի վրա, ցանկալի չէ բացել բշտիկը տան պայմաններում: Խորհուրդ է տրվում դիմել բժշկի, որպեսզի վերջինս ծակի և հեռացնի թաղանթը, որի տակից կարող է բացվել թաց վերքը, որտեղ կարող են հեշտությամբ ընկնել ախտածին մանրէներ, որոնք առաջացնում են բորբոքումներ և այլ բարդություններ:
• Չպետք է վնասված մաշկին դիպչել կեղտոտ ձեռքերով, նույնիսկ եթե դա I աստիճանի այրվածք է: Նախքան վերքը լավացնող միջոցներ քսելը կամ վիրակապը փոխելիս անհրաժեշտ է ձեռքերը լվանալ և մշակել հակասեպտիկով:
• Չպետք է վնասվածքի հատվածում դնել սառույց, սառը մետաղ կամ օգտագործել սառցե ջուր, որպեսզի չառաջանա ախտահարված հատվածի լրացուցիչ ցրտահարություն: Նման գործողությունները կարող են տալ ժամանակավոր և կարճաժամկետ թեթևություն, սակայն հետո ցավը միայն կուժեղանա: Անհանգստությունը վերացնելու նպատակով կարելի է լվանալ այրված մաշկը մաքուր սառը, սակայն ոչ շատ սառը ջրով
• Չի կարելի ցուցաբերել առաջին օգնություն առանց սեփական անվտանգության մասին հոգալու: Հատկապես կարևոր է հիշել այս կանոնը այն դեպքում, եթե օգնության կարիք ունի էլեկտրական հոսանքի կամ քիմիական նյութերի հետևանքով առաջացած այրվածքով վնասված մարդը:
• Ի տարբերություն տարածված ժողովրդական ավանդույթի, չպետք է վնասված հատվածը քսել կարագով կամ յուղ պարունակող դեղամիջոցներով, քանի որ վերջիններս կարող են ուժեղացնել ախտահարման աստիճանը, որի արդյունքում վնասված հատվածի վրա առաջանում է թաղանթ:
• Հակասեպտիկ մշակման համար խորհուրդ չի տրվում օգտագործել ալկոհոլ պարունակող նյութեր, որոնք կարող են առաջացնել լրացուցիչ այրվածք, ուժեղացնել ցավը, չորացնել արդեն իսկ վնասված մաշկը՝ վատթարացնելով մաշկի վերականգնումը (ռեգեներացիա): 

Ո՞ր բժիշկին կարելի է դիմել այրվածք ստանալու դեպքում:

I աստիճանի մաշկի թեթև այրվածքի դեպքում կարելի է դիմել պոլիկլինիկայի թերապևտի: Եթե այրվածքը II աստիճանի է, ապա օգնություն կարող է ցուցաբերել վիրաբույժը կամ վնասվածքաբանության կենտրոնի բժիշկը:

III-IV աստիճանների այրվածքների բուժում իրականացնող բժիշկները կոչվում են կոմբուստիոլոգներ: Նրանց մոտ ուղեգրվում են այրվածքային ծանր վնասվածքներ և այլ բարդություններ ունեցող հիվանդները: Շատ դժվար է տեղական պոլիկլինիկայում գտնել կոմբուստիոլոգներ: Որպես կանոն, նման ուղղվածությամբ բժիշկներն աշխատում են մեծ կամ մասնագիտացված բժշկական հաստատություններում:

Այրվածքների բուժումը

Կենցաղային այրվածքների ընդհանուր բուժումը ուղղված է 

• վարակից պաշտպանելուն
• նորմալ վերականգնմանը (ռեգեներացիա)
• անհանգստության վերացմանը

Թեթև այրվածքների (I աստիճան) տեղային բուժումը կարելի է իրականացնել տանը՝ օգտագործելով առանց դեղատոմսի լավ դեղամիջոցներ արտաքին օգտագործման համար:

II աստիճանի ջերմային այրվածքների բուժումը, երբ առաջանում են բշտիկներ, օգտագործվում են հետևյալ մեթոդները.

• բաց 
  Բաց մեթոդի դեպքում շնորհիվ թարմ օդի մշտական ներթափանցմանը, այրված մաշկը չորանում է բնական ճանապարհով և հեշտությամբ ապաքինվում է: Նման մեթոդի բացասական կողմն այն է, որ առկա է վարակվելու բարձր ռիսկ: Բացի այդ, դիպչելը, շփումը և ցանկացած այլ ազդեցությունը վնասված հատվածի վրա կարող են դանդաղեցնել վերականգնումը և առաջացնել անհանգստություն:
• փակ
  Փակ մեթոդի դեպքում այրվածքի տեղում, օրինակ՝ բշտիկների բուժման դեպքում դնում են խոնավությունը կլանող ապաքինող դեղամիջոցով ներծծված ստերիլ վիրակապեր: Այն ներծծում է վերքից արտազատվող հեղուկը, պաշտպանում է կրկնակի վնասվածքից և վարակից: Վիրակապն անհրաժեշտ է պարբերաբար փոխել: Այրվածքների բուժման փակ մեթոդը հաճախ կիրառվում է այն դեպքում, եթե վնասվել է մաշկը շարժական մասի վրա կամ հագուստի հետ շփման մեջ գտնվող մաշկը: Փակ մեթոդի թերություններն են վիրակապերի հետևանքով առաջացած հավանական ցավը և նյութի համեմատաբար մեծ ծախսը⁷:
• Խառը
  Բաց և փակ մեթոդները կարելի է կիրառել միաժամանակ՝ փոխարինելով միմյանց բուժման ողջ ընթացքում: Բաց մեթոդն ընտրվում է այն դեպքում, եթե տուժածը կարող է գտնվել հանգիստ վիճակում, իսկ այրվածքի վերքն ենթարկված չէ մեխանիկական ազդեցությանը (հագուստի հպում, հագուստի հետ շփում, ձգում): Վիրակապի դնելը հնարավորություն է տալիս պաշտպանել վերքը վարակից և ավելորդ գրգռվածությունից, օրինակ՝ եթե մարդուն անհրաժեշտ է ակտիվ շարժվել:

Այրվածքի արդյունքում առաջացած բորբոքումը բուժելու նպատակով, որը կարող է առաջանալ բարդությունների հետևանքով, երբեմն նշանակում են հակամանրէային դեղամիջոցներ և լրացուցիչ մշակվում է այրված մաշկի հատվածը: Ապաքինման փուլում հարկավոր է նվազեցնել մեխանիկական ազդեցությունը վնասված հատվածի վրա: Այսպիսով, վերականգնման համար կպահանջվի ավելի քիչ ժամանակ, իսկ վերքը կլավանա անհետք: Տվյալ շրջանում ցանկալի է օգտագործել հատուկ միջոցներ, որոնք պահպանում են ռեգեներացիան և ունեն հակասեպտիկ ազդեցություն, օրինակ՝ «Բեպանտեն Պլյուս» կրեմը

«Բեպանտեն Պլյուս» մաշկի այրվածքներն ապաքինման համար:

Կենցաղային այրվածքները հնարավոր է բուժել տանը՝ օգտագործելով վերքերը լավացնող միջոցներ: Դրանց թվում է գտնվում «Բեպանտեն Պլյուսը», որը նախատեսված է մաշկի փոքր վնասվածքների համար : Իր կազմի մեջ պարունակող քլորհեքսիդինը վերացնում է մանրէները և կանխում է վարակի հնարավորությունը: Դրա շնորհիվ նվազում է բորբոքումների և բարդությունների առաջացման ռիսկը: Բ5 նախավիտամինը, որը նույնպես առկա է նրբաքսուքի մեջ, նպաստում է մաշկի բնական վերականգնմանը:

Բացի այդ, «Բեպանտեն Պլյուսի» կարևոր առանձնահատկություններից է սառեցնող ազդեցությունը, ինչի շնորհիվ ցավը թեթևանում է և մարդը իրեն լավ է զգում: Դրա արդյունքում «Բեպանտեն Պլյուս» նրբաքսուքը կդառնա անփոխարինելի օգնական երեխայի կամ դեռահասի մոր համար:

Նրբաքսուքը իր նուրբ կազմությամբ հեշտությամբ ներծծվում է և չի կեղտոտում ձեռքերը և հագուստը: Այն կարելի է քսել վիրակապի վրա կամ բաց մեթոդով: Նման միջոցը անփոխարինելի է տան, ճանապարհորդության կամ երեխայի առաջին օգնության հավաքածուի համար, քանի որ «Բեպանտեն Պլյուսը»     կարելի է օգտագործել թեթև կենցաղային այրվածքների դեպքում թե՛ մեծահասակների, թե՛ երեխաների համար՝ մաշկի վերականգնման, պաշտպանության և արագ ապաքինման համար:

Եզրակացություն

Կարևոր է հիշել, որ շատ հաճախ մեր կյանքում հանդիպում են թեթև այրվածքներ, որոնց գլխավոր պատճառն անվտանգության կանոններին չհետևելն է և անուշադրությունը ճաշ պատրաստելիս, տունը մաքրելիս՝ մաքրող միջոցների և կենցաղային սարքավորումների օգտագործման ժամանակ: Ահա թե ինչու նման վնասվածքների կանխարգելման լավագույն միջոցը զգուշությունը և ուշադրությունն է: